De zaal gonst nog van stille gesprekken wanneer Kris Debisschop op het podium van het nieuwe seizoen van de Ginkgo Change Community stapt. Hij opent zijn voordracht, een primeur in België, niet met de verwachte beleefdheden, maar met een opmerking die onverwacht binnenkomt, bijna terloops. Iemand in de ruimte, zo heeft hij toen hij wachtte opgevangen, zou last hebben van een slechte lichaamsgeur. Hij nodigt het publiek uit om hier even met hun buurman over te spreken, om te onderzoeken: zouden we deze persoon, die misschien de buurman zelf is, erop aanspreken?
Het is een eenvoudige vraag, maar wat hij daarmee blootlegt is de complexe dynamiek van confrontatie en ontwijking, waarheid en ongemak, die vaak onder de oppervlakte van menselijke interacties sluimert. En zo wordt de toon gezet voor een voordracht die in wezen draait om de waarheid—niet de absolute, maar die vaak verhulde en onuitgesproken waarheid die verscholen ligt in de schaduwen van de organisatie.
De Nar: Een Spiegel voor de Macht
De nar, zo vertelt Debisschop, is een figuur die we onder vele namen al kennen sinds de 5de Dynastie in Egypte, en in vele culturen zoals de Azteken in Mexico, de Lakato-indianen, in De Oostenrijkse Alpen. Zijn rol was bij de start al helder: de waarheid durven te spreken in een wereld vol beleefdheid en hiërarchie. De geschiedenis van de nar is rijk, en zijn functie tijdloos: waar koningen hun hofhouding instrueerden tot instemming, bracht de nar met speelse humor en messcherpe observatie het onaangename aan het licht. Hij was de enige die vrijuit mocht spreken en die—juist door zijn speelse masker—de serieuze waarheid kon aanraken zonder de machtige te beledigen. De nar nam daarbij een veelheid aan rollen en functies op: entertainment, symboliek en magie, religieus en ritueel, politiek en diplomatiek.
Voor Debisschop is de rol van ‘mytholoog’ één van de belangrijkste, zoniet de belangrijkste als nar. In die rol duikt de nar diep in de organisatie, op zoek naar de dieperliggende verhalen, de diepere aannames, percepties en gedachten die verklaren wat mensen écht doen.
Debisschop beschrijft hoe deze mythische figuur vandaag, in onze complexe organisatiestructuren, een cruciale rol vervult. In een tijd waarin leiders omringd worden door ja-knikkers en echo’s van hun eigen overtuigingen, is er meer dan ooit behoefte aan een stem die anders durft te zijn. Hij stelt dat organisaties vast komen te zitten in paradigma’s—machtsverkleving, controle, en interne afhankelijkheden—en dat dit leidt tot een verlies van autonomie, authenticiteit, en de moed om tegenspraak te dulden. Voor Debisschop moét de nar ook op dat diepere niveau gaan zitten, maar dat vraagt een zeer voorzichtige benadering omdat het defensieve reacties kan oproepen. Wijzen op incongruenties tussen diepere aannames die niet stroken met de papieren strategie en cultuur van de organisatie, kan pijnlijk zijn. Want in dat geval ligt de oorzaak van het falen van de strategie bij de CEO zelf.
Maar de nar is meer dan alleen een verstorende kracht. Hij is een spiegel—geen spiegel die slechts reflecteert, maar een die onthult, soms vervormt, en daardoor scherper laat zien. “De keizer heeft geen kleren aan,” zegt hij. Een ogenschijnlijk kinderlijk statement, maar hoe vaak durven we in organisaties écht te zeggen wat we zien? Durven we de keizer te confronteren met zijn naaktheid?
De Psychologie van de Tegenspraak
De kern van de nar is niet slechts humor, maar wat de filosofie ‘parrhesia’ noemt: de moed om de waarheid te spreken, zelfs wanneer dit risico’s met zich meebrengt. Deze vorm van vrijmoedigheid raakt aan de diepe menselijke behoeften van veiligheid, vertrouwen, en controle. Hoe moeilijk het is, in elke context, om buiten de kaders van verwachte antwoorden te treden.
Wat Debisschop hier prachtig naar voren brengt, is hoe de nar als archetype ons uitdaagt onze defensieve muren af te breken. Hij laat zien hoe organisaties, net als individuen, gevangen kunnen raken in hun eigen verhalen, waar biases en denkfouten ongemerkt de controle overnemen. Denkfouten voeden onze blinde vlekken. Als de nar blinde vlekken blootlegt, moet hij dus ook de onderliggende denkfouten blootleggen.
De echo’s van bevestiging, de angst voor confrontatie, en de subtiele onderdrukking van kritiek zijn allemaal symptomen van een systeem dat vastloopt. Maar juist hier, in deze vastgeroeste patronen, kan de nar als een breekijzer fungeren: hij laat de scherpe randen zien die wij liever gladstrijken.
De nar legt met zijn mythische rol de blinde vlek tussen de papieren en de toegepaste werkelijkheid bloot, tussen het informele en het formele, het gezegde en het ongezegde. We geloven nu eenmaal vaak dat onze intenties helder en goed zijn, dat onze bedoelingen door anderen worden begrepen. Maar, zo stelt hij in navolging van Daniel Kahneman,we hebben geen idee hoe weinig we daadwerkelijk weten over hoe wij overkomen op anderen. Deze kloof tussen wat we bedoelen en wat anderen zien, is misschien wel de meest fundamentele uitdaging binnen organisaties. Hier schuilt het echte werk van de nar: de verborgen waarheden die we zelf niet durven te zien naar boven halen.
De nar herinnert ons eraan dat we blind zijn voor onze eigen blindheid. Hij confronteert ons met de illusies die we koesteren over onszelf en onze omgeving. “Wat is jouw aandeel in deze situatie?” vraagt hij, zacht maar scherp, en nodigt uit tot introspectie en zelfreflectie.
Leiderschap en de Paradox van de Nar
In deze complexe dans tussen macht en tegenspraak, ontstaat een diepe paradox. De nar kan alleen effectief zijn in zijn rol als hij naast een sterke leider staat. Zoals Debisschop ons eraan herinnert: "Naast elke goede nar staat een goede leider." De nar kan de harde waarheid blootleggen, maar alleen een leider die deze waarheid omarmt, die zichzelf durft te openen voor kritiek en reflectie, kan de organisatie werkelijk transformeren. Het is deze symbiotische relatie tussen de nar en de leider die de magie van verandering in gang zet. Zonder een moedige leider blijft de stem van de nar slechts een echo, zonder impact.
Het Hofnar Bingospel: Spelen met Paradoxen
Het is opmerkelijk hoe Debisschop erin slaagt zijn publiek mee te voeren in een bijna speels ritueel van diepe inzichten. Zijn voordracht eindigt in een ogenschijnlijk luchtige noot: het Hofnar Bingospel, waarbij absurde prijzen als 25 meter zilverpapier te winnen zijn. Het lijkt een grappige afsluiter (inclusief een blinde vlek die wordt blootgelegd!), een contrast met de serieuze ondertoon van zijn boodschap. Maar ook hierin schuilt een diepere waarheid. Door de absurde aard van de prijzen en het spel, herinnert Debisschop ons aan de paradoxen van het leven en werk. De nar balanceert voortdurend op de grens tussen lichtheid en zwaarte, tussen humor en ernst. Het is juist in deze spanning, in het verassingseffect, dat hij zijn kracht vindt. Hij maakt ons bewust van de complexiteit van menselijke relaties en organisaties, zonder de last van absolute oplossingen of zekerheden.
Tricky Tijden en de Heropleving van de Nar
We leven, zoals Debisschop het naar analogie van Jitske Kramer verwoordt, in tricky tijden—een tijdperk waarin complexiteit, systeemveranderingen en machtsdynamieken de overhand nemen. Organisaties dwalen soms, raken verstrikt in hun eigen regels en processen, en vergeten wat werkelijk van waarde is. Hierin ziet hij de hernieuwde behoefte aan de nar, aan iemand die wendbaarheid en humor in het systeem injecteert, die de moed heeft om tegenspraak te organiseren. Het is geen toeval dat de nar juist nu terug opduikt in de organisatiecultuur, stelt hij. In tijden van onzekerheid hebben we iemand nodig die ons helpt los te weken van vastgeroeste structuren, die ons wakker schudt.
De Magie van Humor en Tegenspraak
Wat Debisschop met zijn voordracht doet, is veel meer dan alleen een verhaal vertellen. Hij creëert een ruimte waarin het publiek uitgedaagd wordt na te denken over hun eigen rol binnen de organisaties waarin ze werken. De nar is geen eindpunt, maar een begin. Hij opent de deur naar nieuwe mogelijkheden, naar een frisse blik op leiderschap, op tegenspraak en op waarheid. De magie van de nar ligt in zijn vermogen om met luchtigheid door te dringen tot de kern van het probleem. Zijn humor maakt het draaglijk, maar zijn boodschap is diepgaand en transformerend.
De nar vertrekt vanuit zijn eigen kwetsbaarheid, en helpt om te komen op plekken, bij emoties waar we niet graag naartoe gaan, en dat is precies de plek waar we moeten zijn. Hij doet dat op zo’n manier dat het luchtig wordt, en échte verandering kan plaatsvinden.
Kris Debisschop nodigt ons uit om te vertragen, om stil te staan bij wat er echt speelt, om het ongemak te omarmen en het gesprek aan te gaan dat we te vaak vermijden. In zijn woorden en zijn spel zien we hoe de nar niet alleen een relikwie uit het verleden is, maar een broodnodige kracht in de wereld van vandaag. “Los, los,” zegt de nar, en in dat simpele gebaar schuilt een diepgaande uitnodiging: laat los wat je vasthoudt en durf opnieuw te zien, opnieuw te voelen, opnieuw te spreken.
In een wereld waar waarheid en authenticiteit steeds schaarser lijken, is de rol van de nar onmisbaar. Hij brengt ons terug naar wat werkelijk telt, en laat ons zien dat er in elke situatie, hoe ongemakkelijk ook, een waarheid te vinden is—als we maar durven te kijken.
De volgende Ginkgo Change Community vindt plaats op 26 November.
Zoals steeds in Coffice, IJzerenleen 33 te Mechelen. Dan hebben we Brechtje Kessener te gast. In Nederland een gekend veranderaar en organisatiedeskundige. Ze gaat dieper in op haar laatste boek “Je zal er maar werken” Daarin ontwikkelde ze een unieke wijze van het ontwerpen van organisaties in moderne tijden. Uniek omdat het bestaande ontwerpmethoden samenbrengt en verbindt. Het biedt een werkwijze om de organisatie vanuit de behoeften van de verschillende belanghebbenden methodisch vorm te geven.
Meer info en inschrijven kan hier: https://www.ginkgoconsulting.be/ginkgo-change-community
Jesse Segers is bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Exeter (VK) en partner van Ginkgo Consulting (BE). Hij helpt leiders en hun organisaties in hun ontwikkeling.